Maciej Pinkwart

28 sierpnia 2021

Zielonym do góry

Zmarła Teresa Żylis-Gara. 91 lat to piękny wiek, ale nie ma dobrego wieku na śmierć. Gdy ją poznałem, miała 49 lat i wydawała mi się, no – dojrzałą kobietą. Była wielką gwiazdą – i co dla tej opowieści ważne – gwiazdą polską, ale już zagraniczną. Mieszkała w Niemczech, rozumie się zachodnich – i uważałem za swój wielki sukces, że udało mi się ją ściągnąć na dwa koncerty do Zakopanego. Był rok 1979 – trzeci festiwal Szymanowskiego. Ostatni, który organizowała Atma (kolejne, aż do dziś, realizuje Towarzystwo Muzyczne im. K. Szymanowskiego). To, żeby ją zaprosić do udziału w festiwalu – który dzięki temu można było snobistycznie nazywać odtąd „Międzynarodowym” – podpowiedział mi chyba Jerzy Marchwiński, który Żylis-Garę do udziału namówił i miał towarzyszyć śpiewaczce na fortepianie. Największe kłopoty były z pieniędzmi, a właściwie nie z pieniędzmi (kłopoty z pieniędzmi były czymś zupełnie naturalnym), tylko z czymś gorszym – z walutami wymienialnymi. Ministerstwo Kultury początkowo chciało pokryć koszty podróży gwiazdy tylko na terenie Polski – resztę w ich mniemaniu powinna wyłożyć Teresa Żylis-Gara, żeby dostąpić zaszczytu wystąpienia w Zakopanem. Jakoś się udało przekonać urzędników, że można inaczej, śpiewaczka dojechała pod Giewont w czwartek, 8 marca 1979 i myślała, że w Polsce jest już normalnie. Dostała niezły hotel, miała w pokoju telewizor i telefon, i właśnie na ten telefon zadzwonił jej niemiecki impresario, mówiąc że w niedzielę wieczór musi być z powrotem w Niemczech, bo w poniedziałek przed południem ma we Frankfurcie nad Menem ważną próbę. U nas występowała w piątek i w sobotę, więc musiała lecieć w niedzielę. Powiedziała mi to w czwartek wieczór podczas próby i uśmiechając się mile poprosiła, żebym jej załatwił na tę niedzielę bilety na trasie z Polski do Frankfurtu. Mało nie zemdlałem, ale odruchowo powiedziałem:

- Jasne, proszę się niczym nie przejmować, my się wszystkim zajmiemy.

Teresa Żylis-Gara i Żorż Marchwiński zaczęli próbę, a ja postanowiłem popełnić samobójstwo. Najpierw jednak musiałem spróbować.

Młodsi czytelnicy zapewne wzruszą ramionami – cóż to za problem! Sięgasz po smartfona, googlujesz listę połączeń, wybierasz najkorzystniejsze, rezerwujesz i pozamiatane. Piętnaście minut powinno wystarczyć. No ale, niestety, Internet miał zostać wynaleziony dopiero za dziesięć lat, pierwszy komputer miałem mieć dopiero za lat siedem, a i to z mojego Atari mogłem się połączyć co najwyżej z Pacmanem, samoloty latające po świecie znałem tylko z filmów… Ale miałem 31 lat, dużą ambicję, sporo determinacji i niezłą wyobraźnię. W Warszawie miałem zaplecze w zaprzyjaźnionej redakcji „Życia Warszawy”, w Atmie był telefon bez limitu połączeń, no i nie było jeszcze wolnych sobót, więc mogłem liczyć na to, że mam do dyspozycji aż półtora dnia. Pewien kłopot sprawiał fakt, że trwał festiwal Szymanowskiego, a ja byłem jego dyrektorem artystycznym, w dodatku prowadziłem prawie wszystkie imprezy.

Samoloty do Niemiec latały tylko z Warszawy, na czas śpiewaczka mogła się dostać na miejsce tylko Lufthansą, na którą bilety płaciło się w dewizach. Nic prostszego, takie rzeczy załatwiał w Ministerstwie Kultury Departament Współpracy Kulturalnej z Zagranicą, tylko że zwykle z półrocznym wyprzedzeniem. Nie wiem, jak to załatwiłem – zdaje się, że byłem niegrzeczny. Nie użyłem „Życia Warszawy”, ale zdaje się jakoś dotarłem telefonicznie do dyrektora DWKZ i zasugerowałem, że jeśli nie załatwi tej sprawy polskie ministerstwo kultury, to załatwi ją koncern Axela Springera, a my damy im wyłączność na opisanie nieudolności polskiego rządu w piśmie „Die Welt”, a może nawet w „Bild Zeitung”. W sobotę od popołudnia w recepcji hotelu „Bristol” w Warszawie na Żylis-Garę czekała koperta z rezerwacją biletu na niedzielę.

Jerzy Marchwiński, gdy o tym się dowiedział, powiedział do gwiazdy:

- Widzisz? Atma to taka firma, gdzie rzeczy niemożliwe załatwiają od ręki, a na cuda potrzebują niecałych 48 godzin.

Podziękowała, ale dowcipu chyba nie zrozumiała. W świecie, w którym żyła, bilety na samolot załatwiała recepcjonistka w hotelu, a nie dyrektor artystyczny festiwalu muzycznego.

Na koncercie inauguracyjnym, który odbył się 9 marca 1979 roku w sali galerii Biura Wystaw Artystycznych przy Krupówkach, w pierwszej części występował skrzypek Konstanty Andrzej Kulka, w drugiej śpiewała Teresa Żylis-Gara. Obojgu akompaniował Jerzy Marchwiński. Zwykle ustawiano tam co najwyżej 250 krzeseł. Wcisnęliśmy 400. Weszło 500 osób. Przed wejściem, przy ul. Weteranów Wojny, zostało jeszcze ponad 300 osób, które wejść nie dały rady. Doszło do przepychanek, wybuchła bójka. Przyjechała milicja i rozgoniła tłum. Na koncercie były wyłącznie utwory Szymanowskiego, a impreza była biletowana. Byłem szczęśliwy i dumny, gdy wręczałem śpiewaczce kwiaty. Nie były to chyba goździki, ale podałem je tak, jakby były – zielonym do góry. I tak mnie, psiakrew, uwiecznił fotograf.

Nazajutrz ten sam zestaw wykonawców wystąpił – rzecz jasna, z innym repertuarem – na koncercie w Atmie, gdzie wstęp był tylko za zaproszeniami. Tym razem jako pierwsza występowała Żylis-Gara. Otarłem pot z czoła – mimo zimy było mi okropnie gorąco – poprawiłem krawat, przepchnąłem się przez tłum, znalazłem trochę miejsca koło fortepianu i opowiedziałem o pieśniach, które miały być zaprezentowane w pierwszej części. Po czym chciałem efektownie, w stylu Lucjana Kydryńskiego zakończyć zapowiedź:

- Panie i panowie! A teraz, dla państwa, zaśpiewa… Teresa Żylis-Gara! Akompaniuje… Konstanty Andrzej Kulka!

Takiego śmiechu chyba nigdy przedtem i nigdy potem w Atmie nie słyszano. Nie zapadłem się pod ziemię, bo podłoga była solidnie zrobiona, a dom nie miał podpiwniczenia. Uratował mnie jakimś bon-motem kochany „Dyzio” - Zdzisław Sierpiński, ale doszedłem do siebie dopiero długo po koncercie, kiedy Żylis-Garę wyprawiliśmy do Warszawy, a potem grubo po północy, zasiedliśmy przy kominku u mojego przyjaciela Krzysia Rettingera, wielkiego melomana i sprawnego organizatora, który wraz z żoną Alicją pomagał nam przy festiwalu, i po kolejnym kieliszku wina przeszliśmy „na ty” z Żorżem Marchwińskim i Konstantym Andrzejem Kulką. Ale nie dosłyszałem, czy do wybitnego skrzypka mam mówić Konstanty, czy Andrzej. Prawdę mówiąc, nie wiem tego do dziś.

Na zdjęciach: Teresa Żylis-Gara w Atmie, po występie w galerii BWA, Konstanty Andrzej Kulka w Atmie (z lewej, w okularach, Zdzisław Sierpiński), archiwum autora.

Inne teksty pisane dla klubu "Muzyka spod igły" Wojciecha Padjasa:

1. Pierwsze nagrania

2. Hair

3. Nieużywany gramofon

4. Żyletki akustyczne

5. Na bis

6. Obiekt kultu

7. Przemiany ideowe artystów i ich fanów

8. Wspaniały świat Louisa Armstronga

9. Więcej światła!