Dygresja dla wykształciuchów: Kanon świątyni egipskiej

Świątynie budowano w Egipcie od czasów Starego Państwa, jednakże klasyczny ich układ ukształtował się dopiero w czasach XVIII dynastii, najprawdopodobniej za sprawą królewskiego architekta Amentohepa, syna Hapu, działającego za czasów swego imiennika, faraona Amenhotepa III (XIV w. p.n.e.). Zespół zabudowań świątynnych zaczynał się niewielkim portem na brzegu Nilu, gdzie mogła przybijać barka, wioząca w czasie procesji posąg bóstwa. Z portu prowadziła aleja sfinksów do pylonów, które ograniczały bramę świątyni. Pylony ozdobione były masztami na flagi i posagami faraona – budowniczego. Za nimi rozpościerał się odkryty dziedziniec, otoczony z trzech stron kolumnadą – portykiem. Przez kolejne, niższe pylony przechodziło się do wielkiej sali kolumnowej (hipostylowej), w której dwa środkowe rzędy kolumn były wyższe od pozostałych. Kolumny były przykryte architrawami, tworzącymi strop sali w ten sposób, że dzięki różnicy wysokości kolumn do sali wpadało sporo światła przez otwory między nawą główną a bocznymi. Za następną bramą był (nie zawsze) środkowy dziedziniec, a za nim sytuowano salę na świętą barkę bóstwa, otoczoną dwiema salkami przejściowymi. Ostatnim pomieszczeniem, najmniejszym i niemal całkowicie zaciemnionym było sanktuarium głównego bóstwa, któremu po obu stronach towarzyszyły kaplice boczne, poświęcone bogom z jego triady.

Taki układ pomieszczeń miał za zadanie potęgowanie odczucia grozy i tajemniczości kontaktów ludu z bóstwem, czemu sprzyjał także fakt, iż każde następne pomieszczenie było węższe, niższe i ciemniejsze. W czasach faraonów „zwyczajni” wierni, chcący oddać hołd bóstwu mogli wejść tylko na odkryty, zalany słońcem dziedziniec. Do sali kolumnowej mieli dostęp tylko urzędnicy dworscy, wojskowi oraz oczywiście kapłani. W sali na barkę mogli przebywać członkowie najbliższej rodziny faraona, najwyżsi dostojnicy i najważniejsi kapłani. Do sanktuarium bóstwa mógł wejść tylko najwyższy kapłan i – najczęściej tylko raz do roku – faraon.

Interesującym elementem kompozycji przestrzennej było to, że choć zewnętrzny obrys świątyni był prostokątny – kolejne pomieszczenia były obudowywane wewnątrz kaplicami, pomieszczeniami technicznymi i magazynami tak, że główne sale były coraz mniejsze. Nieznacznie podnosiła się też podłoga i obniżał strop.

1. Wielki Pylon; 2. otwarty dziedziniec; 3. sala hipostylowa; 4. kaplica barki; 5. sanktuarium; 6. posągi faraona; 7. obeliski; 8. aleja sfinksów; 9. mur otaczający świątynię