Maciej Pinkwart
Piękne przestępstwa
Już
dawno nie czytałem książki, o której mógłbym powiedzieć, że pochłonąłem ją
“jednym tchem”. Tak się złożyło, że moje lektury ostatnich dni były niewątpliwie
pouczające, przydatne i ciekawe, ale niekiedy przebrnięcie przez nie było drogą
przez mękę, podejmowaną albo z obowiązku, albo ze snobizmu, albo gwoli nauki...
Przykład Książki dla Manuela Julio Cortazára czy powieści Miasto i psy
Maria Vargasa Llosy jest tu wymowny... Do czytania Królowej Południa
Artura Péreza-Reverte wziąłem się też dość nieufnie, znudzony nieco poprzednimi
kontaktami z hiszpańskim autorem: Ostatnią walkę templariusza
recenzowałem tu, ziewając, przed kilkoma tygodniami, a Fechtmistrza,
którego przeczytałem dopiero w początku czerwca doceniłem, ale nie opisałem.
Królowa... zaś jest inna, niezwykle pociągająca i napisana w stylu, który
sprawia, że autor staje się wiarygodny i nie nudzi: jako reportaż.
No i czyta się jednym tchem. Dobrze - może dwoma... Trzeba
pokonać kilkadziesiąt pierwszych stron, które zapowiadają nam powieść z gatunku
“kryminał otwarty”, kolejną opisywankę tego, co nam już uszami wychodzi: walki
karteli narkotykowych w Ameryce Łacińskiej, skorumpowanych polityków,
policjantów, współpracujących ze złodziejami, piękną dziewczynę przystojnego i
sympatycznego gangstera... Jednym słowem - bardziej romans w dramatycznych
okolicznościach niż literaturę wyższych lotów. Ale potem...
Teresa Mendoza z meksykańskiego Culiacán w stanie Sinaloa
miała dwadzieścia lat, kiedy z dziewczyny lotnika, pracującego dla mafii
narkotykowej zmieniła się w nagle owdowiałą kobietę uciekającą przed pistoletami
zawodowych morderców. Przy pomocy jednego ze wspólników swego zamordowanego
mężczyzny dostaje się na drugą stronę Atlantyku i niebawem w Hiszpanii staje się
szefową największego narkotycznego biznesu w rejonie Morza Śródziemnego. Po
kilkunastu latach błyskotliwej kariery wraca do Meksyku, by współpracując z
amerykańską agencją do zwalczania handlu narkotykami zadenuncjować tych, którzy
przed laty zabili jej faceta i grozili jej życiu. Po czym znika zgodnie z
programem ochrony świadków...
Arturo Pérez-Reverte jest zawodowym dziennikarzem i stosuje w
tej powieści gatunek wypowiedzi, stojący na pograniczu dziennikarstwa i
beletrystyki. Reportaż o życiu i działalności Teresy Mendozy jest należycie
udokumentowany, ale nie przeładowany cytatami źródeł, jak to często lubią robić
współcześni dziennikarze, ubezpieczający się przed procesem i cierpiący na
przerost pseudo-obiektywizmu. Układ, można powiedzieć - klasyczny: powieść
zaczyna się od momentu, w którym Teresa dostaje wiadomość o zabójstwie
przemytnika, z którym mieszkała, potem niespodziewanie śledzimy rozmowę autora z
bohaterką, odbytą po wielu latach, w momencie gdy Teresie znów grozi śmiertelne
niebezpieczeństwo, po czym następuje retrospekcja życia i kariery Królowej
Południa, przeplatana wątkami reportażowymi, w których autor opisuje swoje
rozmowy z osobami, współdziałającymi z Teresą.
Powieść sensacyjna, w nieco egzotycznej, przynajmniej dla
polskiego czytelnika scenerii (Meksyk, Maroko, Gibraltar, Hiszpania), ukazująca
trochę kuchni narkobiznesu, zabarwiona (elegancko!) elementami erotycznymi -
wszystko to sprawia, że czyta się ją znakomicie. W dodatku na kartach
Królowej Południa pojawia się miły sercu czytelnika wątek, obecny w
literaturze sensacyjnej od początków XX wieku - wątek przestępcy eleganckiego, o
doskonałych manierach, a przy tym - świetnego fachowca w swojej branży. Nieobce
mu są odruchy szlachetne, kieruje się przede wszystkim rozumem, potem - sercem,
a dopiero na końcu banalną chęcią zysku. Wstępuje na przestępczą ścieżkę w
zasadzie powodowany głównie chęcią dostarczenia organizmowi adrenaliny i
rozgrywa ze stróżami prawa grę o klarownych, choć zmieniających się regułach.
Ten model bohatera znamy świetnie od czasów Maurice Leblanca i jego Arsene’a
Lupina - “dżentelmena - włamywacza”, a najpiękniej zaprezentował się w filmie
“Leon Zawodowiec”. Nawet w “Dniu Szakala” Frederica Forsytha, gdzie bohater
kieruje się w swoim postępowaniu w zasadzie wyłącznie motywami finansowymi,
śledzimy jego działania z pewnego rodzaju sympatią, doceniając przede wszystkim
jego fachowość. O Robin Hoodzie i Janosiku, jako przestępcach - działających
wyłącznie z pobudek szlachetnych już nie wspomnę.
No a u Péreza-Reverte bohaterką, kierującą wielkim
przedsiębiorstwem narkotycznym jest w dodatku młoda, piękna kobieta... Jakoś nie
oburzamy się specjalnie na jej działalność, usprawiedliwiamy ją sprawami
społecznych i uczuciowych motywacji Teresy, a w dodatku prowadzi nas po kartach
opowieści pisarz, który ewidentnie sympatyzuje z przestępczynią, raz tylko
przywołując jako argument przeciwko Królowej Południa fakt, że sprowadzane przez
nią narkotyki niszczą zdrowie i życie tysięcy młodych ludzi. Argument ten autor
wkłada w usta zawistnej, brzydkiej kobiety reprezentującej żandarmerię, w
dodatku mającej nie umyte włosy. Przechodzimy więc nad nim do porządku dziennego
i obserwujemy działania Teresy z haszyszem i kokainą tak, jak patrzyliśmy na
Arsene’a czy Simona Templara kradnącego biżuterię... Niemoralne? No pewnie! Ale
Arturo Pérez-Reverte nie pisze katechizmu, tylko powieść sensacyjną...
Wielki pisarz hiszpański z lubością zresztą czyni negatywnymi
bohaterami swoich powieści właśnie kobiety, zazwyczaj mądre i piękne: tak było w
“Fechtmistrzu”, tak koniec końców okazało się w “Ostatniej bitwie templariusza”.
Jakieś negatywne przeżycia osobiste? Nie koniecznie... To po prostu obraz
współczesnego, feminizującego się świata, gdzie dążność do równouprawnienia
kobiet doprowadziła do sytuacji, w której we wszystkich dziedzinach my,
mężczyźni, musimy się posunąć i zrobić miejsce kobietom we wszystkich
opanowanych przez nas dotąd dziedzinach. W przestępczości także.
---------------------
Arturo Pérez-Reverte, Królowa Południa, przekład
Joanna Karasek, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2003, stron
544